Mặc dù là một phần của kế hoạch bảo vệ môi trường và tiết kiệm chi phí, việc phân loại rác tại nguồn ở Nghệ An vẫn đang phải đối mặt với nhiều rào cản lớn. Ý thức người dân về tầm quan trọng của việc phân loại rác còn hạn chế, trong khi cơ sở hạ tầng thu gom và xử lý rác chưa chuẩn bị sẵn sàng để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Các Mô Hình Phân Loại Tự Phát Đang Nảy Nở
Trong gần ba năm qua, vào mỗi sáng chủ nhật, người dân tại tổ 1, tổ 3 và tổ 4 đường Nguyễn Xí, phường Trường Vinh, tỉnh Nghệ An, đã tham gia vào hoạt động tập hợp rác tái chế. Những chai nhựa, giấy, kim loại được phân loại, cân đo và bán cho đơn vị thu mua, với số tiền thu được được dùng để hỗ trợ các gia đình khó khăn tại địa phương.
Mô hình này được khởi xướng từ năm 2021, khi Thành phố Vinh triển khai Đề án “Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn giai đoạn 2021 – 2025”. Trường Vinh là một trong những phường được lựa chọn thí điểm, kết hợp với phong trào “tổ phụ nữ 5 không, 3 sạch”.
Ban đầu, 50 hộ dân tham gia thí điểm đã có nhiều chuyển biến tích cực trong việc tách rác hữu cơ để ủ phân và gom rác tái chế. Theo chia sẻ của một hộ dân: “Trước đây gia đình tôi mỗi ngày cũng phải xử lý cả túi rác to, giờ chỉ còn lại một nửa. Rác hữu cơ tôi cho vào thùng ủ, vài tháng sau có phân bón cho cây, thật tiện lợi.”
Lợi Ích Cộng Đồng Từ Hoạt Động Phân Loại Rác
Mô hình không chỉ mang lại lợi ích cho môi trường mà còn hỗ trợ cộng đồng. Mỗi tháng, hàng trăm ký rác tái chế được bán để hỗ trợ các gia đình chính sách và học sinh nghèo. Nhờ đó, phong trào này nhanh chóng thu hút sự quan tâm và tham gia từ nhiều hộ dân.
Dù vậy, việc phân loại rác tại nguồn ở phường Trường Vinh cũng như trên toàn tỉnh Nghệ An vẫn còn nhiều hạn chế. Hoạt động chủ yếu diễn ra ở quy mô nhỏ lẻ và chưa thể mở rộng hay duy trì bền vững. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực tuyên truyền, nhiều người dân vẫn chưa quen với khái niệm phân loại rác, dẫn đến tình trạng lẫn lộn giữa rác hữu cơ, rác tái chế và rác còn lại.
Điều này đặt ra câu hỏi quan trọng: “Phân loại ở nhà có thực sự cần thiết nếu phía sau không có hệ thống tiếp nhận phù hợp?”. Điều này cho thấy rằng ý thức chỉ có thể được duy trì khi người dân cảm thấy nỗ lực của mình được đánh giá cao và mang lại kết quả rõ ràng.
Hạ Tầng Chưa Sẵn Sàng
Theo số liệu thống kê, Nghệ An thải ra gần 1.850 tấn rác sinh hoạt mỗi ngày, trong đó 65% đến từ khu vực nông thôn. Dự kiến đến năm 2025, tỉnh sẽ thu gom khoảng 92,4% lượng rác với tỷ lệ xử lý đạt 89,4%. Tuy nhiên, phần lớn lượng rác vẫn đang được xử lý bằng phương pháp chôn lấp và đốt thủ công, điều này gây ra nhiều nguy cơ ô nhiễm môi trường.
Khu liên hiệp xử lý chất thải rắn Nghi Yên, điểm xử lý rác lớn nhất tỉnh, hiện chỉ xử lý khoảng 800 tấn/ngày, tức gần một nửa lượng rác phát sinh hàng ngày. Số lượng rác còn lại được xử lý tại các bãi nhỏ, công nghệ lạc hậu và thiếu kiểm soát.
Sự gia tăng về đô thị hóa, phát triển du lịch và dân số đã thúc đẩy khối lượng rác thải tiếp tục tăng. Nếu không phân loại tại nguồn, các khu xử lý sẽ nhanh chóng quá tải và tình hình ô nhiễm môi trường sẽ trở nên nghiêm trọng hơn bao giờ hết.
Ông Phạm Hữu Thắng, Trưởng phòng Tổ chức hành chính của Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An, đã chỉ ra sự thiếu hụt trong hạ tầng xử lý rác: “Hiện tỉnh chưa có nhà máy sản xuất phân vi sinh từ rác hữu cơ, cũng không có nhà máy đốt rác hiện đại. Do đó, dù người dân có phân loại, cuối cùng rác vẫn phải đưa về bãi chôn lấp”.
Thiếu Hụt Hạ Tầng và Nhân Lực
Không chỉ thiếu nhà máy xử lý, cơ sở hạ tầng thu gom và vận chuyển cũng chưa phù hợp với mô hình phân loại. Nhiều xe và thùng rác đều được thiết kế để gom chung, không có khoang hoặc hệ thống chứa riêng cho từng loại rác. Điều này dẫn đến tình trạng công nhân vệ sinh buộc phải thu gom chung dù người dân đã tách rác theo yêu cầu.
Bên cạnh đó, nhiều xã và phường thiếu các điểm trung chuyển. Cơ sở vật chất để lưu trữ rác phân loại và nguồn nhân lực được đào tạo cũng chưa đủ. Quy trình xử lý hiện tại cũng thiếu sự đồng bộ, với ba khâu cần phân loại rõ ràng nhưng chưa được đầu tư đầy đủ.
Chị Lê Thị Hoa, một cán bộ môi trường tại tỉnh Nghệ An, nhấn mạnh: “Nếu không có sự đầu tư cho hạ tầng và nhân lực, việc phân loại rác tại nguồn sẽ mãi mãi là một thách thức.”
Giải Pháp Đề Xuất
Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Nghệ An đã đưa ra đề xuất xây dựng một khung giá dịch vụ thu gom và xử lý rác dựa trên mức phát thải của từng hộ. Điều này có nghĩa là những hộ gia đình xả nhiều rác sẽ phải trả phí cao hơn. Nếu không phân loại, đơn vị thu gom sẽ từ chối nhận rác. Mô hình này đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức, khiến người dân phải nghiêm túc với việc phân loại rác nếu không muốn tăng chi phí sinh hoạt.
Ngoài ra, Chi cục cũng khuyến nghị tỉnh cần thu hút đầu tư cho các nhà máy xử lý rác công nghệ cao, ứng dụng công nghệ trong tái chế và tái sử dụng, thúc đẩy truyền thông cộng đồng và lồng ghép vào phong trào dân sinh.
Kết Nối Cộng Đồng và Tương Lai Bền Vững
Việc phân loại rác không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan quản lý hay công nhân môi trường, mà còn cần sự tham gia tích cực từ cộng đồng. Nếu thiếu một mắt xích, như người dân hay hệ thống thu gom , nhà máy xử lý, thì toàn bộ chuỗi quy trình sẽ không hoạt động hiệu quả.
Phong trào phân loại rác ở Nghệ An đã bắt đầu nhen nhóm những “mầm xanh” từ các tổ dân cư. Để nhân rộng và duy trì tính bền vững của mô hình này, cần những giải pháp mạnh mẽ như đầu tư hạ tầng đồng bộ, bao gồm từ thùng rác chuyên dụng đến xe thu gom nhiều ngăn và công nghệ xử lý hiện đại.
Khi các giải pháp được triển khai quyết liệt và đồng bộ, mục tiêu phân loại rác tại nguồn ở Nghệ An không chỉ dừng lại ở các mô hình nhỏ lẻ, mà sẽ trở thành thói quen hàng ngày. Điều này đánh dấu một bước tiến quan trọng trên con đường hướng tới một môi trường sống xanh, sạch và bền vững.
Tóm lại, việc phân loại rác tại nguồn ở Nghệ An đang gặp phải nhiều thách thức và rào cản về ý thức cộng đồng cũng như hạ tầng xử lý. Tuy nhiên, với những giải pháp cụ thể và sự tham gia tích cực của cộng đồng, tiềm năng phát triển mô hình này là điều có thể thực hiện trong tương lai.
